احمد عزیزی

  عزیزی از جمله شاعران جوان و متعهد و فعال انقلاب اسلامی است، روح سرکشی دارد که نمی‌تواند نسبت به اجتماع بی‌تفاوت بوده، از کنار مسائل بی‌احساس عبور کند. او تیغ فکر اعتقادی خود را علیه  نابسامانی ها از غلاف بیرون آورده و با پوشاندن ردای سخن بر قامت آن، بر راست بودن هشدار می‌دهد. از عزیزی چندین مجموعۀ شعر و کتب منثور به یادگار مانده است. 

      عزیزی روح والای انقلاب اسلامی را درک کرده و از آن به عنوان «عرفان اجتماعی» سخن گفته است. وی عرفان را مقوله‌ای که عارف مجبور باشد برای شناخت خدا گوشه انزوا اختیار کند نمی‌داند و معتقد است عارف می تواند همزمان با حضور در جامعه، سالک سیر و سلوک داشته باشد.

      عزیزی در شعرش، علیرغم جوانی روح و چهره‌اش، چهرۀ دیگری از خود به نمایش می‌گذارد به طوری که خوانندۀ سروده هایش، تصور می‌کند شاعر ابیات، حکیمی پنجاه یا شصت ساله است.

      او شاعر اهل بیت است، جای جای اشعارش نشان از ارادت شاعر به حضرات معصومین(ع)دارد. عزیزی زبان ویژه‌ای دارد که تقریبآً می‌توان جزو موارد انحصاری او دانست و این ترکیبات تازه و بدیع و بکار بردن اصطلاحات انتزاعی، شعر او را عمیق کرده و زیبایی خاصی بدان بخشیده است به طوری که هر خواننده‌ای را به تحسین وا می‌دارد.

     عزیزی، بیشتر در قالب مثنوی شعر می‌گوید. مثنویات او مولوی را در ذهن خواننده تداعی می‌کند. غزلیات محدودی به سبک عراقی و حافظ دارد. وی نثری زیبا و تا حدودی متکلفانه دارد که در آن بیشتر با کلمات بازی می‌کند و ترکیبات جدیدی خلق می‌کند.

      برخی از آثار عزیزی عبارتند از: ملکوت تکلم، طغیان ترانه، ترجمه زخم، شطحیات، روستای فطرت، نافلۀ ناز، کفش های مکاشفه و ...

                                                          «پای دیوار ندبه»

                 ...شیعیان سـوداگران نیتند              زارعان اشک و مظلومیتند

                 شیعه بودن چیست؟بغض منفجر       شیعه یعنی یک نگاه منتظر

                     هر گلی در انتظار چیدنست    هر گیاهی شیعه روییدنست

                این شبان جویی، سرشت بره‌هاست   این تشیع در تمام ذرّهاست... 

             شیعه هر شب می‌چکد از چشم یاد    شیعه شبنم می‌شود هر بامداد

                    هست این اولین تا آخرین     کل شیء را امامانی مبین

                  نیست تمثیلی به از این انتظار   ما بدنبال گُلیم از هر بهار

          پس تشیع در طبیعت جاری است     پس جهان یک باغ مذهب کاری است... 

             شیعیان در قلب عالم ساکنند     شیعیان در کـوه غیبت کاهنند

          منتظر هستیم ما در نماز        تا اذان برخیزد از خاک حجاز

         بر لباس این حقیقت لکه نیست    پرده دار این اذان جز مکه نیست

           شیعیان شب را تنفس کرده‌اند     شیعیان درخون تجسس کرده‌اند...

           شیعه یعنی کشف یک قتل فجیع    شیعه یعنی دفن یک گل در بقیع

             ای ضریح بی نشان خاکت کجاست     ای بقیع گریه، پژواکت کجاست

«قالیچۀ سکوت»

... خواهرم حجاب تو، رنگین‌تر از نسترن های جهان است و خلسه‌ای که در غنچۀ شرم تو شبنم می‌ریزد داروی آسمانی‌ترین رنج های زمینی است.

      برادرم!شب‌ها که در محله بیداری از خواب های آشفته حراست می‌کنی و در بسیج نگاهت مشت های همه خیابان ها برپاست، شب ها که گلدان ها در خوابند و صدای رویش زخم های شقایق خاموش است، شب ها که اشباح کهن از هیبت تماشای تو به پستوهای قدیمی می‌خزند و انعکاس گام هایت هراس در گلۀ خفاشا می‌افکند زخم های مرا بر دیوارهای زمان نصب کن و پیراهن خونینم را در رهگذر تاریخ بگذار؛ تا خواب دیدگان خیابان رفاه از عطش سیرابی من آگاه شوند و گرسنگان سیری کاسه‌های خالی ادراکشان را از معنویت طعام‌ها پر کنند....

محمدحسین شهریار

    شهریارا تو به شمشیر قلم در همه آفاق                 به خدا ملک دلی نیست که تسخیر نکردی

           فرهنگ سازی و تقابل با ظلم، در طول تاریخ بشری مخصوصاً در صدر اسلام بخش عمده ای از وظایف شاعران را تشکیل می داده و در مقابل، شاعران درباری در تحکیم و استواری اندیشه های ستمگری شاهان ، مؤثر و در خور توجه بوده است. شاعران رزمی با اشعار حماسی خود توانسته اند از انحراف جامعه جلوگیری نموده و جامعه را در جریان ستم ستیزی، جاری و جاوید نمایند و به این شکل از اندیشه و حیثیت ملت ها و ادیان صیانت نموده اند و بعکس شاعران بزمی دقیقاً نقطۀ مقابل شاعران رزمی بوده اند. شاعران فرهنگ ساز که رسول اکرم (ص) و ائمۀ اطهار(ع) از آنان تمجید نموده اند کم نیستند. شهریار نیز از زمرۀ شاعرانی بوده که مهر مقبولیت ائمه را با خود همراه داشته است.

        اشعار شهریار در باب تعهد ایمانی تنها ویژه حوادث پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیست& بلکه او در فرازهای مختلفی به دفاع فرهنگی از ارزشها برخاسته و نیز تیغ سرخ زبان خود را علیه ظلم از نیام کشیده است .

        شهریار، پس از پیروزی انقلاب اسلامی چنان محبتی به امام و رهبر کبیر انقلاب نشان می‌دهد که می‌گوید: هیچ شعری را پر محتواتر و نغزتر از این بیت شعر نمی‌بینم که :

                                                                        خدایا خدایا تا انقلاب مهدی  خمینی را نگهدار

          ما شهریار را بیشتر با شعر « علی ای همای رحمت » می شناسیم و کمتر به اشعار جبهه و جنگ و حماسی این شاعر مومن و وطن دوست غیرتمند توجه شده کرده ایم. دفاع از ارزش های اعتقادی و ملی یک ملت و پایه گذاری و جریان سازی فرهنگی آن به عهده فرهنگ سازان می باشد . تقویت فرهنگ مذهبی و ملی یک کشور همانند تقویت روح در جسم است و در حقیقت تمام هویت انسان ها به بعد روحانی آنان و شخصیت یک ملت به فرهنگ آن ملت وابسته است و زمانی اهمیت امثال شهریار دانسته می شود که تأثیر اشعار حماسی او را در تهییج معنوی رزمندگان مورد مطالعه قرار دهیم. با بررسی اجمالی در می یابیم که اندیشه جهادی، ظلم ستیزی و شهادت طلبی و ایثار گستری از مختصات شعرهای شهریار می باشد. اگر چه بعضی از هم مسلکان و یا حتی برخی علاقه مندان او رویکرد فرهنگی شهریار و ستایش او در باب دفاع مقدس ملت مسلمان ایران را نمی پسندیدند و در برخی موارد و مواقع به سرزنش او نیز پرداخته اند اما او صادقانه و خالصانه به این میدان وارد شد و دین خود را در حساسترین برهه تاریخ کشور ادا کرد. آغوش باز شهریار در دیدارهایش با رزمندگان دلیلی روشن بر اخلاص و صداقت او در ایمان قلبی اش به انقلاب اسلامی و دفاع مقدس ملت است.

          شهریار در درون آرام و صمیمی خود روح پر تلاطم حماسی داشت  و در بحبوحۀ سال های دفاع مقدس نمی توانست آن را بدون ادای دین برای حماسه سازان آرام کند و الحق که آثار ماندگار و خالصانه ای را در دفتر انقلاب اسلامی به نام خود به ثبت رساند . کاروان های رزمندگان عاشق با اشعار پرمایه و محرک و ایمانی او بدرقه می شدند و در میادین ستیز با کفر نیز سروده های او ورد زبان ها بود:

                                                                    سلام

                                سلام ای جنگجویان دلاور                     نهنگانی به خاک و خون شناور
                          سلام ای صخره های صف کشیده          به پیش تانک های کوه پیکر
                             صف جنگ و جهاد صدر اسلام                 صف عمار یاسر، مالک اشتر
                               ولی الله اعظم با شماهاست                 ملائک در رکابش یار و یاور
                              به قرآن وصف او (بنیان مرصوص)             صف مولا علی، سردار صفدر
                                    سلام ای کربلای خون هویزه                 حسینت بود با یاران دیگر
                             هنیاًلک، که در یک طرفه العین                به طوبا می چمی و حوض کوثر
                                   سلام ای پیرمردان مجاهد                     دل از جان کنده همپای پیمبر
                                     نماز جمعه دشمن شکن را                    به پادارید در اقطار کشور...

                                                            روز قدس

                  جهاد عشق تو پیروزی است پایانش           که دست پرور سیمرغ ‌پور دستانش

                  مسلم است که قصد جهاد انسانساز              جهان آینه است وجمال انسانش

                  شهید ما، دوجهانش مهیز پیروزی است           چرا که دولت جاوید یافته جانش

              به صحنه‌های جهاد این نمایشت علنی است             که با مجاهده جان می‌رسد به جانانش

                     تویی که فتنه غواص تفته دریایی                      نهنگ عشق چه بیم از نهیب طوفانش

               مقام نخل شهادت به سدره وطوباست                   سعادت است که دستی رسد به دامانش

                  سری که خضر وسرِآّب جوید او                               در این سرابِ جهان سر کجا وسامانش

                      تویی که نامزد فتح قلۀ قدسی                      بشارتی که خدا می‌دهد به قرآنش

                    نداند آنکه به بازی گرفته چشم ستم                       که خود چهاکنداین سیل اشک وطغیانش

              مریض آن مرض مضمنی است که استضعاف                     در آخرین شب این مخرقه است وبحرانش

                          تو شهریار همه ناتوان ببین خود را                             که ناتوانی ماهم خداست تاوانش

حمید سبزواری

   حسین ممتحنی معروف به حمید سبزواری از شاعران مشهور انقلاب اسلامی است. حمید از کودکی به مطالعۀ کتاب های دینی، ادبی و دیوان شاعران علاقه فراوان داشت. او سرودن شعر را از نوجوانی آغاز کرد. قالب مورد استفاده در آثار سبزواری غالباً قصیده و مثنوی است و بیشتر به سبک خراسانی شعر می‌گوید اگر چه آثاری هم به شیوۀ نو دارد.

      حمید از ابتدا، شعرش را در خدمت انقلاب اسلامی و رهبری آن قرار داده است. اگر چه وی از شاعران گروه اول انقلاب اسلامی است ولی می‌توان شعرهای او را در قبل از انقلاب اسلامی نیز شعرهایی با مایه مذهبی دانست . او در حّد توان با توجه به مناسبت های مختلف اشعاری سروده که تعداد قابل توجهی از آنها به صورت سرود اجرا گردیده است.

از جمله سرودهایی که می‌توان آنها را یادگار ارزنده‌ای از شاعرانقلاب اسلامی دانست موارد زیر است :

·        «خمینی‌ای امام»که در روز ورود حضرت امام خمینی(ره)به ایران،در فرودگاه مهرآباد خوانده شد

·        «بانگ آزادی»

·        «برخیزید،برخیزید»

·        « ای مجاهد شهید مطهر»

·        « بسوی مسجدالاقصی»

نمونه‌ای از اشعار سبزواری

                                                                  در حریم وحی

وا مصیبت کعبه در زنجیر شیطان بنگرید            مکه را چون یوسف مصری به زندان بنگرید

...دردها دارد دلم ای دردمندان چاره‌ای               دردها درمان پذیرد گر به درمان بنگرید

از پریشانیت هر دردی که دامنگیر ماست             خود به سامان کی رسد کار از پریشان بنگرید

تا سخن از تازی و تاجیک و ترک است و تتار                رخت غم پوشیده وخون نوشید وحرمان بنگرید

دردها هر دم فزون گردد چو زخم خویش را               مرهم از آل سعود وآل نهیان بنگرید

تا نپندارید شرق و غرب را غمخوار خلق                   هم به افغان هم به لبنان هم به ایران بنگرید

دردها درمان پذیرد گر به حبل اتحّاد                    چنگ یازید و به وحدت سوی قرآن بنگرید

تیغ لاشرقی و لاغربی برآید از نیام                  راه حق گیرید و پس امداد یزدان بنگرید

قامت مردی برافرازید و حق خویش را             در کف از شمشیر بران روز میدان بنگرید

نغمه وحدت شعار رزم آوای نجات             برلب روح خدا پیر جماران بنگرید

توشه گیرید از پیام روح و جانبخش امام          پرتو حق را ز رخسارش نمایان بنگرید

ما دوای درد خود را در جماران جسته‌ایم         الله  الله ‌ای  مسلمانان  به  ایران  بنگرید

ادیب الممالک فراهانی

  میرزا محمد صادق امیری روز یازدهم مرداد 1239 هجری شمسی، در روستای گازران فراهان استان مرکزی، در خانواده ای ادب پرور چشم به جهان گشود. وی از جوانی شعر می سرود و پروانه تخلص می کرد. در پی آشنایی با امیر نظام تخلص خود را به امیری تفییر داد.

     امیری به ادبیات و تاریخ و قصص و لغت فارسی و عربی مسلط بود و به همین جهت است که از طرف مظفرالدین شاه به ادیب الممالک ملقب گردید وی در شعر پیرو پیشینیان بوده و بیشتر قصیده می سرود . امیری همچون قدما شعر را با مداحی آغاز کرد و بعدها که به مشروطه خواهان پیوست و اشعار ملی ـ میهنی سرود باز روش خود را تغییر نداد. در عصری که شعر رو به سادگی گذاشته بود و شاعران ساده و همه فهم می سرودند شعر امیری از فهم عامه خارج بود

       دکتر غلامحسین یوسفی در مورد شعر ادیب می نویسد: «... بر روی هم شعر ادیب الممالک غالباً نمودار وسعت معلومات ادبی و محفوظات فراوان و چیره دستی شاعر در تقریر و بیان است از این رو شعرهای اجتماعی و سیاسی وی با اینکه از دیگر آثارش ساده ترست باز هم نمی تواند آن ارتباط صمیمانه و تفاهم لازم را با خواننده برقرار کند و گاه از روح و ذوق و فکر مردم فاصله می گیرد.(چشمه روشن، ص 351)

      ادیب به زبان فرانسه بود و اطلاع از کلمات و اصطلاحات فرنگی باعث شده است واژه های غربی را در شعر خود وارد کند که این نیز به نوبه خود باعث دشواری شعر ادیب گردیده است به طور مثال وی می گوید :

بعد از آن مدیوس ، وانولر ، اری کولر و لیک         باز در لفظ فرانسه پوس و اندکی آمده

امبر سایه تاج کو ، ره ، هم ترن باشد اریک          بند انگشتان بود خان نثر و انگشتان دوا

      بدیهی است برای فهم این دو بیت فرهنگ فرانسه به فارسی لازم است و مراجعه به فرهنگ برای معنی دو بیت از حوصله اکثر مردم خارج است . ضعف دیگر شعر ادیب آوردن رموزات جفر و رمل[1ّ] در شعر است که باز فهم ادبیات را برای مردم که از آن رموز اطلاعی ندارند مشکل می کند

        عیب دیگر شعر ادیب مدح ها و ستایش های بی جاست، از شاعر انقلاب مشروطیت که برای اولین بار شعر وطنی سروده است و مضامین سیاسی ـ اجتماعی را در شعر وارد کرده است انتظار نمی رفت که مداحی مظفرالدین شاه را بکند و از طرف او ملقب به ادیب الممالک گردد.

        امیری در قالب های مختلف شعری از جمله قصیده ، مسمط ، ترکیب بند و ... سروده شده است ولی میدان طبع نمایی او قصیده می باشد . شیوه او در قصیده بیشتر بر تقلید از شاعران پیشین خصوصاً انوری استوار است. 

       با توجه به فعالیت در حرفه روزنامه نگاری و طرح موضوعات روز سیاسی در شعر ، آثار او عموماً در روزنامه هایی منتشر می شد. مجموعه اشعار امیری را ادیب توانا وحید دستگردی با عنوان " دیوان ادیب الممالک " جمع آوری و انتشار داده است .

نمونه ای از شعر ادیب الممالک

آخر ای ایرانیان، ای مردمان باشرف         از چه رو دادید اینسان ملک ایران را ز کف

مر نمی خواندید ایران را همی مام وطن       ای وطن خواهان چه شد آن حرف های نشر و لف؟

خود ندانستیم رندانه چه بود این قیل و قال            در کجا شد آن متینگ و های و هوی و کف و دف

اف بر آن نااهل مردم کز برای نفع خویش           ملک را کردند ویران،عمر ملت را تلف

گر چه بُد معلوم از اول کان بهایم سیرتان          صورتی بودند و بُد مقصودشان آب و علف

مر نبودم من شما را مام و در دامان خویش          پرورش دادم شما را هم چو دُر اندر صدف

آخر از سر معجرم بردند و خلخالم ز پای             در تماشای من آوردید دشمن صف به صف

جز شما مادر فروشان هیچ دیدستی کسی           مادر خود را فروشد در عوض گیرد خزف

شرمتان بادا که ننگ من شدید از آن که نیست        هیچ عرقی در بدن از جنگجویان سلف

وین عجب تر ز آن که چون هنگام فرصت در رسید       جای کیفر خواستن خواندید خود را بی طرف

عبرتی باید شما را از جوانان پروس             کز برای حفظ مادر سینه کردندی هدف

قصه ی فرعون و موسی را مگر ناخوانده اید        که حقش در وقت فرصت گفت فاذهب لاتخف

1 ـ جفر فنی است که توسط آن امور نهانی را باز گویند ، دانشی که از غیب اخبار کند (معین ـ ص 1233 ) و رمل فنی است که بوسیله آن طالع کسان را بدست آرند و از آینده خبر دهند ( معین ـ ص 1675 ) که رموزاتی دارد بعنوان مثال لحیان بدین صورت می باشد

پایداری در قرآن کریم

   در قرآن کریم بیش از سی مورد از استقامت صحبت شده است؛ در برخی از آنها پیامبر اکرم (ص) و مؤمنین به استقامت فرا خوانده شده اند از جمله آیه: « فاستقم کما أمرت و من تاب معک و لا تطغوا إنه بما تعملون بصیر؛ پایدار باش چنان که فرمان یافته اى و هر که با تو سوى خدا آمده نیز و سرکشى نکنید که او به اعمال شما بینا است.»(هود؛ 112) همچنین در آیه: « فأقم وجهک للدین حنیفا؛ پس روى دل متوجه دین حنیف کن.»(روم،30) چون منظور از اقامه وجه، اقامه نفس و واداشتن آن است بگونه اى که باید و شاید مواجه عمل شود و از طرفی، اقامه کردن نفس در هر امرى به معناى استقامت در آن امر است، یعنى خواستن از نفس است به اینکه آن امر را اقامه کند.

     در آیه دیگری نیز حضرت رسول(ص) به تنهایی، امر به استقامت شده اند: « فلذلک فادع و استقم کما أمرت و لاتتبع أهواءهم و قل آمنت بما أنزل الله من کتاب و أمرت لأعدل بینکم الله ربنا و ربکم لنا أعمالنا و لکم أعمالکم لا حجة بیننا و بینکم الله یجمع بیننا و إلیه المصیر؛ پس به همین خاطر تو نیز آنان را به سوى این آیین الهى دعوت کن و آن چنان که مأمور شده اى استقامت نما، و از هوى و هوس هاى آنان پیروى مکن، و بگو: به هر کتابى که خدا نازل کرده ایمان آورده ام و مأمورم در میان شما عدالت کنم خداوند پروردگار ما و شماست نتیجه اعمال ما از آن ما است و نتیجه اعمال شما از آن شما، خصومت شخصى در میان ما نیست و خداوند ما و شما را در یک جا جمع مى کند، و بازگشت (همه) به سوى اوست!» (شورى،15). 
     در برخی آیات هم ، استقامت را از صفات پسندیده  مؤمنین راستین بیان کرده و آن را می ستاید، از جمله: « إن الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکة ألا تخافوا و لا تحزنوا و أبشروا بالجنة التی کنتم توعدون نحن أولیاؤکم فی الحیاة الدنیا و فی الآخرة و لکم فیها ما تشتهی أنفسکم و لکم فیها ما تدعون؛ به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است!  سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى شوند که: نترسید و غمگین مباشید، و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است! ما یاران و مددکاران شما در زندگى دنیا و آخرت هستیم و براى شما هر چه دلتان بخواهد در بهشت فراهم است، و هر چه طلب کنید به شما داده مى شود.( فصلت، 30و 31)