منجی آخر الزمان

در اغلب ادیان بحث منجی مطرح است و همه منتظر آمدن شخصی برای از بین بردن ظلم و فساد هستند؛ ماشیح (یهود) مسیح(مسیحیت) بهرام سوشیانت سوم(زرتشتی) متریا(بودایی) امام دوازدهم مهدی موعود(اسلام). در بیشتر آنها، منجی آسمانی است و از طرف خداوند برای تشکیل حکومت واحد جهانی فرستاده می­ شود. «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لایُشْرِکُونَ بِی شَیْئًا وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛ خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده اند وعده داده است که حتما آنان را در این سرزمین جانشین[خود] قرار دهد همان­گونه که کسانى را که پیش از آنان بودند جانشین[خود] قرار داد و آن دینى را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنى مبدل گرداند[تا] مرا عبادت کنند و چیزى را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید آنان نافرمانند.»(نور، آیه۵۵)

البته عقیده به ظهور منجی جهانی، عقیده مشترک تمام ادیان الهی است و همه پیامبران بدان بشارت داده ­اند، ادیان غیر الهی هم به دنبال این اهداف ـ در مراتب پایین­تر ـ هستند. به بیان بهتر همه در انتظار یک نجات دهنده ـ با مصادیق متفاوت ـ به سر می ­برند.

منجی که اسلام معرفی می ­کند یک فرد معین، با اصل و نسب مشخصی است. او زنده و حاضر است و با روش و اهداف معین برای از بین بردن ظلم و فساد و بر پایی حکومت عدل جهانی خواهد آمد. برخی علائم و مشخصاتی که برای آن منجی در سایر ادیان ذکر شده در مورد حضرت مهدی(عج) نیز قابل تطبیق است. درست نیست که آن حضرت(عج) را به یک ملت معینی اختصاص دهیم، او می ­آید و حکومت واحدی را تشکیل می ­دهد. بنابر این باید او را موعود جهانیان برشمرد: «وَ لَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ؛ ما در کتاب زبور بعد از تورات نوشتیم که زمین را بندگان صالح و شایسته من در اختیار خواهند گرفت.»(انبیاء، آیه105) تصریح آیه به واژه «الأرض» به جهانی بودن این قیام اشاره می­ کند؛ یعنی: همه زمین در قلمرو حکومت صالحان است. امام باقر(ع) در تفسیر این آیه فرمودند: «این مژده برای آل محمد(ص) است، خدای تعالی مهدی(عج) و یارانش را در مشارق و مغارب زمین پادشاهی می‌دهد.»(بحارالانوار، ج51، ص47)

در آیه دیگر: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛ او کسى است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا او را بر همه آیین­ها غالب گرداند هر چند مشرکان کراهت داشته باشند.( توبه، آیه۳۳ و صف، آیه۹) به صراحت اعلام شده است که حق­ طلبان با اعتقاد راستین بر تمام ادیان غلبه خواهند نمود. با توجه به آیه شریفه: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الإِسْلامُ وَ مَااخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ إِلا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِآیَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ؛ در حقیقت دین نزد خدا همان اسلام است و کسانى که کتاب [آسمانى] به آنان داده شده با یکدیگر به اختلاف نپرداختند مگر پس از آنکه علم براى آنان[حاصل] آمد آن هم به سابقه حسدى که میان آنان وجود داشت و هر کس به آیات خدا کفر ورزد پس[بداند] که خدا سریع محاسبه می­کند.» (آل عمران، آیه۱۹) و آیه : «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الإِسْلامِ دِینًا فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ؛ و هر کس که دینى غیر از اسلام بجوید هرگز از وى پذیرفته نشود و وى در آخرت از زیانکاران است.»(آل عمران، آیه۸۵) با ظهور منجی عالم، دنیا به مدینه فاضله تبدیل خواهد شد. اختلافات از آیین‌ها و دین‌ها برطرف می شود و دین همه‌ مردم یکی خواهد شد همه دور یک خانه(کعبه) طواف می­ کنند و همه انسان­ ها به یک قبله نماز می خوانند.

صاحب زمان

یکی از القاب حضرت ولی عصر(عج) صاحب الزمان می ­باشد که این نام به جایگاه ویژه آن حضرت(عج) اشاره دارد. اگر چه همه امامان معصوم(ع) صاحب زمان خویش بودند؛ ولی به اعتبار عمر طولانی حضرت ولی ­عصر(عج) این لقب مختص آن­ حضرت شده ­است. رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: «مَنْ اَحَبَّ اَنْ یَلقِیَ اللّهَ وَ قَدْ کَمُلَ ایمانُهُ وَ حَسُنَ اِسلامُهُ فَلْیُوالِ الحُجَّهَ صاحِبَ الزَّمانِ القائمَ المُنْتَظَرَ المَهْدِیّ علیه السلام...؛ هرکس دوست دارد خداوند را در حال کمال ایمان و حسن اسلام ملاقات کند، پس می ­بایست حجّت، صاحب الزّمان قائم منتظر مهدی(ع) را دوست داشته باشد.» (الفضایل، ص۱۶۶) همچنین امام صادق(ع) در معرفی ائمه(ع) ‏فرمودند: «... وَ آخِرُهُمُ القائِمُ بِالحَقِّ بَقیَّهُ­اللهِ فی­ الاَرْضِ وَ صاحِبُ الزَّمانِ؛ و آخرین آنها قائم به حق بقیه­ اللّه در زمین و صاحب الزّمان است.(کمال الدین، ج ۲، ص۳۴۲)

به اعتقاد شیعه، خداوند در هر زمان، ولایت، رهبری و هدایت جامعه را به عهده انسان­ های برتر آن زمان گذاشته است. این انسان ­ها از هرگونه خطا و اشتباه محفوظ و مصون می­ باشند. آنان در مقام ولایت و امامت انسان­ های زمان خود را مدیریت می­ کنند. صاحب الزمان به معنای صاحب اختیار مدیریت امور جامعه اسلامی مخصوص پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) می ­باشد. این مقام پس از یازدهمین امام، به حضرت مهدی(عج) رسیده است. این همان ولایت تشریعی و مقام امامت است که در نام­ه ای ولی عصر، امام عصر، امام زمان، صاحب الامر نیز متبادر می ­شود.

براساس روایات، حضرت ولی عصر(عج) بعد از ظهور، ابتدا همگان را به دین و صلح فرا خوانده و با آن‏ها مدارا مى ­نمایند. امّا دشمنان دعوت امام(عج) را نادیده ‏گرفته و بر علیه ایشان قیام مى­ کنند. امام(عج) با بهره‏ گیرى از همه قدرت و امکانات، با دشمنان برخورد می کنند، در این درگیرى‏ ها سرانجام حضرت(عج) پیروز مى‏ شوند. امام باقر(ع ) فرمودند: «حضرت قائم از ما است و فرمانروایى حضرت شرق و غرب را فرا مى‏ گیرد.»(احقاق الحق، ج۱۳، ص۲۵۹)

آن حضرت(عج) مرزهاى جغرافیایى را برچیده و حکومت جهانى تشکیل می ­دهند. این حکومت همان حکومت آرمانى موعود است که در روایات از آن به «دولت کریمه» تعبیر شده است.

بی شک حکومت آرمانى آن ­حضرت(عج) حکومت صالحان و پارسایان خواهد بود. در روایات آمده است که دولت امام ­زمان(عج) را برخى از پیامبران و جانشینان آنان و صالحان و از اصحاب پیامبر اسلام(ص) تشکیل مى ‏دهند. ما انقلاب اسلامی را مقدمه ­ای بر انقلاب جهانی حضرت مهدی(عج) می ­دانیم و امیدواریم این انقلاب به انقلاب جهانی آن حضرت(عج) متصل گردد؛ ان شاء الله.

عدالت مهدوی

با تاملی مختصر در روایات رسیده از حضرات معصومین استنباط می­ شود حضرت مهدی(عج) پس از ظهور، در زمان کوتاهی ظلم و ستم را از روی زمین محو نموده و دنیا را از لوث وجود ظالم­ ها پاک خواهند کرد. آن­ حضرت(عج) ولیّ مقتولین مظلوم هستند و خون آن­ها را از ستمگران مطالبه می­ کنند. ایشان قدرتمندان را سرکوب کرده و اشرار را از بین می ­برند تا بتوانند عدالت مورد نظر را برقرار نمایند. وضعیّت جهان در عصر ظهور به طور کامل دگرگون می گردد. در روایتی می خوانیم: «در آخر الزّمان مسلمانان به وسیله حضرت مهدی(عج) از فتنه ­ها و آشوب­ ها خلاصی می ­یابند چنان که در آغاز اسلام به وسیله پیامبر اکرم(ص) از شرک و گمراهی رها شدند.»(رک: منتخب الأثر، ص290)

در دعای عدیله بعد از اظهار ایمان به رسالت پیامبراکرم(ص) و امامت ائمه معصوم(ع) وقتی به حضرت حجت (عج) می­ رسیم عرض می­ کنیم: «... ثُمَّ الْحُجَّةُ الْخَلَفُ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ الْمَهْدِیُّ الْمُرْجَى الَّذِی بِبَقَائِهِ بَقِیَتِ الدُّنْیَا وَ بِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَى وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الأَرْضُ وَ السَّمَاءُ وَ بِهِ یَمْلأُ اللَّهُ الأَرْضَ قِسْطا وَ عَدْلا بَعْدَ مَا مُلِئَتْ ظُلْما وَ جَوْرا...؛ سپس حجّت، جانشین برحق، قائم‏ منتظر مهدى(عج) آن امیدبخشى که به بقایش دنیا باقی است و از برکتش بندگان روزى یافته اند و به وجودش زمین و آسمان استوار گشته است و خدا به وسیله او زمین را از عدل‏ و داد پر مى‏ کند، پس از آنکه از ستم‏ و بیداد پر شده است...»

بحث عدالت مهدوی مختص شیعه نمی ­باشد، علمای اهل سنت نیز در کتاب­ های معتبر خود از جمله صحاح سته روایاتی در این خصوص از رسول گرامی اسلام(ص) نقل کرده ­اند که به نقل دو مورد بسنده می­ کنیم:

ابوداوود ترمذی در صحیح خود از پیغمبر اکرم(ص) نقل می‌کند که فرمودند: «لو لم­یبق من الدنیا الا یوم لطول الله ذلک الیوم حتی یبعث رجلاً منی ـ او من اهل بیتی ـ یواطی اسمه اسمی... یملأ الارض قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلما و جورا؛ هرگاه به پایان دنیا فقط یک روز بماند، خداوند این روز را به ‌قدری طولانی می‌کند، تا اینکه در این روز فردی که از فرزندان من بوده و نامش همنام من است را برمی‌انگیزد ... زمین را از عدل و داد پر می­ کند بعد از آنکه از ظلم و ستم پر شده باشد.»(کتاب تاج، ج 5، ص343)

در کتاب مسند از پیامبراعظم(ص) نقل شده است که فرمودند: «ابشرکم بالمهدی یبعث فی امتی علی اختلاف من الناس و الزلزال فی ملاء الارض قسطاً و عدلا کما ملئت جورا و ظلما یرضی عنه ساکن السماء و ساکن الارض یقسم المال صحاحاً، فقال الرجل ما صحاحاً؟ قال بالسویه بین الناس، قال و یملا الله قلوب امة محمد غنی و یسعهم عدله؛ بشارت می‌دهم شما را به مهدی؛ برانگیخته می‌شود در امت من در هنگام اختلاف مردم و زلزله‌ها. پس زمین را پر می‌کند از قسط و عدل، همانطور که از ظلم و جور پر شده باشد. ساکنان آسمان و زمین از او خشنود خواهند بود و اموال را به طور صحیح تقسیم می‌کند. شخصی از آن حضرت پرسید: معنای تقسیم صحیح چیست؟ ایشان فرمودند: به تساوی در میان مردم و فرمودند: خداوند قلب­ های امت محمد(ص) را از بی‌نیازی پر می‌کند و عدل او همگان را فرامی‌گیرد.»(مسند احمد، ج 3، ص 37)

جمعه های انتظار

در خصوص روز ظهور حضرت ولی­عصر(عج) روایت­ های مختلفی وجود دارد: برخی از روایات دلالت دارند بر اینکه آن حضرت(عج) روز جمعه ظهور می­ کنند. به عنوان مثال، امام جعفر صادق(ع) فرمودند: «قائم ما اهل بیت در روز جمعه قیام می­ کنند.»(مهدی موعود، ص106) همچنین در مورد ندای آسمانی که در روز ظهور به گوش می­ رسد و همه آن را می شنوند اخباری وجود دارد که اعلام می­ کند: آن روز، روز جمعه خواهد بود.(ر.ک: الغیبه، ص344)

سیّد بن طاووس در مورد تقسیم روزها به حضرات معصومین(ع) می ­نویسد: «ابن بابویه(ره) به طور مستند از شخصی به نام سقربن ابی­دلف روایت کرده است: وقتی متوکّل عباسی، حضرت امام علی النقی(ع) را به سامرا طلبید و او را زندانی کرد، رفتم که حضرت(ع) را زیارت کنم. عرض کردم: از رسول خدا(ص) روایت شده است: «لاتعادوا الأیّام فتعادیکم؛ با روزها دشمنی نکنید که با شما دشمنی خواهند کرد.» معنای این حدیث را نفهمیدم. لطفاً راهنمایی ‏ام کنید. حضرت(ع) فرمودند: مراد از ایّام ما هستیم. شنبه به اسم حضرت رسول خدا(ص) است. یکشنبه امیرمؤمنان(ع)، دوشنبه امام حسن(ع) وامام حسین(ع)، سه­ شنبه به امام سجّاد(ع) و امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، چهارشنبه به امام موسی­ کاظم(ع) و امام رضا(ع) و امام جواد(ع) و خود من، پنجشنبه به فرزندم امام حسن عسکری(ع) و جمعه متعلق به فرزند فرزندم، حضرت مهدی امام زمان(ع) است.»(مفاتیح الجنان، ص97 به نقل از جمال الأسبوع)

البته در بعضی از روایات معتبر روز قیام آن حضرت(عج) شنبه ـ مصادف با روز عاشورا ـ تعیین شده است.(ر.ک: منتخب ‏الاثر، فصل ششم، باب نهم، صص 574 تا 576)

با توجه به اختلاف روایات ـ نوروز، روز عاشورا، بیست و سوم رمضان و شنبه ـ تعیین روز ظهور امام زمان(عج) مشکل است. در هم­ زمانی نوروز با عاشورا اشکالی به نظر نمی­ رسد و یکی شدن این دو روز ممکن است و هم­ زمانی این دو روز با جمعه یا شنبه نیز ممکن است. چنان که در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که فرمودند: «گویا قائم را می‌بینم روز عاشورا ـ که روز شنبه است ـ بین رکن و مقام ایستاده است.»(بحار الانوار، ج52، ص29)

مشهور آن است که حضرت ولی عصر(عج) روز جمعه ظهور می ­کنند. در مورد علت تعیین روز جمعه برای ظهور حضرت حجت(عج) دلیل خاصی مطرح نشده است. اما روز جمعه به علت ویژگی‌هایی که دارد می‌تواند به عنوان روز ظهور انتخاب شود:

ـ روز جمعه بهترین روز ایام هفته بوده و روز عید مسلمین است.

ـ روز جمعه روز رحمت است؛ زیرا عذاب الهی از اهل عذاب(در عالم برزخ) برداشته می‌شود.

ـ روز جمعه روزی است که محبان امام زمان(ع) با خواندن دعای ندبه آمادگی بیشتری برای امر ظهور دارند...

غیبت امام زمان(عج)

باوری نادرست و اشتباه در بین بعضی از مومنین وجود دارد که گمان می­ کنند امام زمان(عج) در عالم غیب هستند و ما نمی ­توانیم ایشان را ببینیم؛ در حالی که ایشان در همین عالم حضور دارند و ما توفیق زیارتشان را نداریم. آن حضرت(عج) فرشته نیستند و در عالم دیگری زندگی نمی­ کنند. ایشان در میان مردم هستند و در همین دنیایی که ما هستیم زندگی می­ کنند و ولی ما به خاطر علل و حکمت ­هایی آن حضرت (عج) را نمی شناسیم. البته در این مدت افرادی توفیق زیارت ایشان را پیدا کرده و به حضورشان شرفیاب شده­ اند.

ارتباط و ملاقات با حضرت ولی عصر(عج) صورت­ های مختلفی دارد که به طور معمول به یکی از سه شکل زیر می­ باشد:

الف ـ دیدار آن حضرت با عنوان غیرحقیقی، به گونه ­ای که دیدارکننده در هنگام ملاقات و پس از آن، هیچ گونه توجه و التفاتی نسبت به شخص حضرت ندارد و ایشان در این دیدار به عنوان یک فرد عادی و ناشناس تلقی می ­شوند. اینگونه دیدار تصادفی و ناشناس ممکن است برای عده ­ای مکرر رخ دهد، به ویژه در مکان ­ها و مناطقی که حضرت(عج) زیاد در آن مکان­ ها رفت و آمد دارند.(به عنوان مثال هرسال در مناسک حج)

ب ـ دیدار حضرت(عج) با عنوان حقیقی ایشان به طوری که شخص در هنگام ملاقات، حضرت(عج) را بشناسد و یا آن حضرت(عج)، خودشان را معرفی فرمایند. این نوع ملاقات یعنی دیدار همراه با شناخت و توجه به حضور حضرت(عج)، بر فرض امکان و تحقق، بسیار اندک می­ باشد.

نسبت آن حضرت(عج) با ما مانند حضرت یوسف با برادرانش است؛ که آنها را دید و شناخت، ولی آنها او را دیدند و نشناختند، تا هنگامی که خود را معرفی کرد. امام صادق(ع) در مورد حضرت حجّت(عج) می‌فرمایند: «در موسم حج برای انجام مناسک حاضر می‌شوند، مردم را می‌بینند، ولی مردم ایشان را نمی‌بینند.» (بحار الانوار، ج52 ، ص156)

دیده می‌باید که باشد شه شناس             تا شناسد شاه را در هر لباس

عطار