اخلاص در عمل

 همچنان که در بیان نورانی امام صادق(ع) تصریح شده است حفظ اخلاص عمل از انجام دادن آن سخت ­تر می باشد. در روایت دیگری نقل شده است که فردی سؤال کرد: « مَا اَلإِبْقَاءُ عَلَى اَلْعَمَلِ؛ نگهدارى از عمل چیست‌؟» آن حضرت(ع) در قالب یک تمثیل فرمودند: « یَصِلُ اَلرَّجُلُ بِصِلَةٍ وَ یُنْفِقُ نَفَقَةً لِلَّهِ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ فَکُتِبَ لَهُ سِرّاً ثُمَّ یَذْکُرُهَا وَ تُمْحَى فَتُکْتَبُ لَهُ عَلاَنِیَةً ثُمَّ یَذْکُرُهَا فَتُمْحَى وَ تُکْتَبُ لَهُ رِیَاءً؛ مردى صله‌اى مى‌کند و خرجى در راه خداى یگانه و بى‌شریک مى‌نماید و ثواب کار خیر در نهانى براى او نوشته مى‌شود، سپس آن را یاد آورى مى‌کند از دفتر کار خیر نهانى، محو مى‌شود و در دفتر کار خیر عیانى نوشته مى‌شود و باز آن را اظهار مى‌کند آن عمل از دفتر او پاک شده و یک عملِ‌ ریاء و خودنمائى براى او نوشته مى‌شود.»( اصول کافی ، ج۲، ص۲۹۶) اگرچه به این عمل از نظر اخلاقی سُمْعَه (رساندن خبر عمل خوب خود به گوش دیگران) گفته می شود ولی چون مانند ریا فاقد قصد قربت است، به معنای عام آن محسوب می‌شود و موجب بطلان عمل می گردد.

         بنابر این احسن الاعمال، کاری است که خالص برای خدا باشد و انجام دهنده، انتظار جزای مادی (پاداش نقدی یا معوض) و معنوی (تقدیر و تشکر) نداشته باشد آن چنان که در بیان نورانی قرآن، از زبان حضرت علی (ع) و خانواده اش در قضیه احسان به مسکین و یتیم و اسیر نقل شده است:« وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَ یَتِیمًا وَ أَسِیرًا* إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لانُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَ لاشُکُورًا؛ و غذای [خود] را با اینکه به آن علاقه [و نیاز] دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‏ دهند.[و می‏ گویند] ما شما را برای خدا اطعام می ‏کنیم و هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‏ خواهیم.»(سوره دهر، آیات 9-8)

      رسیدن عمل به درجه نیکوترین اعمال جزو خواسته هایی است که امام زین العابدین(ع) در آغاز دعای مکارم اخلاق از خدا می خواهد: « اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ بَلِّغْ بِإِیمَانِی أَکْمَلَ الإِیمَانِ  وَ اجْعَلْ یَقِینِی أَفْضَلَ الْیَقِینِ وَ انْتَهِ بِنِیَّتِی إِلَى أَحْسَنِ النِّیَّاتِ وَ بِعَمَلِی إِلَى أَحْسَنِ الاَعْمَال؛ بار خدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست و ایمان من را به پایه کامل‌ترین ایمان برسان و یقین و باور من را برترین باورها قرار ده و نیت من را به بهترین و زیباترین نیتها پایان ده و عمل و کارکرد من را به پسندیده‌ترین کارها و عملکردها ختم بفرماى...»

نیکوترین عمل

 در زبان فارسی، برای سنجش افراد و اشیا و ترجیح یکی بر دیگری از صفت تفضیلی و برای مقایسه با انواع مختلف آن، از صفت عالی استفاده می‌ شود. مانند: زیباتر و زیباترین؛ درختِ زیباتر و زیباترین درخت ... در زبان عربی، برای این عمل از اسم تفضیل بهره می گیرند؛ مانند: «افضل الأعمال، احمزها، بهترین اعمال مشکل‏ترین آنهاست.»(بحار الانوار، ج 7، ص 191) بنابر این احسن عمل یعنی عمل نیکوتر یا خوبترین عمل

     با تأمل مختصر در آیات فوق می توان نتیجه گرفت زندگی در این دنیا و تحمل بلاها بهترین فرصت برای بروز استعدادها و رفتارها در قالب عمل احسن است. در آخرت این امکان وجود ندارد. به بیان بهتر، خدای متعال این عالم را برای آن آفریده است که انسانها در این عالم صاحب عمل نیکوتر یا نیکوترین عمل بشوند. سفیان بن عیینه می گوید از امام صادق(ع) مورد آیه: «لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً؛ تا بیازماید شما را که کدامیک نیکو کردارترید؟» پرسیدم، فرمودند: « یَعْنِی لَیْسَ أَکْثَرَ عَمَلاً وَ لَکِنْ أَصْوَبَکُمْ عَمَلاً وَ إِنَّمَا اَلإِصَابَةُ خَشْیَةُ اَللَّهِ وَ اَلنِّیَّةُ اَلصَّادِقَةُ وَ اَلْحَسَنَةُ؛ مقصود پرکردارتر نیست، بلکه مقصود درست کردارتر است و درستى همانا ترس از خدا و نیت صادق و کار نیک است.» سپس فرمودند: « اَلإِبْقَاءُ عَلَى اَلْعَمَلِ حَتَّى یَخْلُصَ أَشَدُّ مِنَ اَلْعَمَلِ وَ اَلْعَمَلُ اَلْخَالِصُ اَلَّذِی لاَ تُرِیدُ أَنْ یَحْمَدَکَ عَلَیْهِ أَحَدٌ إِلاَّ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اَلنِّیَّةُ أَفْضَلُ مِنَ اَلْعَمَلِ أَلاَ وَ إِنَّ اَلنِّیَّةَ هِیَ اَلْعَمَلُ... پایدارى بر عمل تا خالص ماند، سخت‌تر از خود عمل است و عمل خالص آن است که: نخواهى هیچ کس جز خداى عز و جل تو را بر آن بستاید؛ همانا نیت، همان عمل است...»(اصول کافی، ج 2، ص 16)